Aizanoi Antik Kenti - Kütahya

Suzan Demirci
14 Ağu 2022
5 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 4 Mar 2023

Aizanoi Antik Kenti Kütahya'nın Çavdarhisar ilçesinde Kütahya'ya 40 dakika, Zafer bölgesel hava alanına 30 dakika, Ankara ve İstanbul ve İzmir'e 4 saatlik mesafededir.

Yapılan kazı çalışmalarında M.Ö. 2500 - 2800'lü yıllarda da insanların yaşadığı tespit edilmiştir. Ancak kentin Roma hakimiyetine geçiş tarihi M.Ö 153 tür. Kentin en parlak dönemi ise M.S. 2.–3. yüzyıllardır. Nüfusu ise M.S 2-3 yüzyıllarda 100.000-120.000 arasındadır Aizanoi Antik Kentinin şu anda %10 kadarı toprak üstünde ve ziyaret edilebilir vaziyettedir.

Aizanoi Antik Kenti, Zeus Tapınağı, Stadyum - Tiyatro Kompleksi ve Macellumu (Dünyanın bilinen ilk borsa yapısı) 2 tane Roma Hamamı, Antik Baraj yapısı, Sütunlu caddesi, 2 tane Roma Köprüsü ile Roma Döneminin en önemli kentlerindendir.

Bir tepe üzerine kurulmuş olan ve şehrin önemli dinsel yapısı olarak görülen Zeus Tapınağı dünyanın en iyi korunmuş Zeus Tapınaklarından biridir. Etrafındaki sütunla çevrili mekânın üstünün mermer kirişlerle kaplı olması nedeniyle Zeus Tapınağı pseudodipteros plandaki tek örnektir.

Irmağın batı kıyısına 200 metre uzaklıkta etrafı sütunlu galerilerle çevrili 130,5x112 metre boyutlarındaki alanın ortasında, bir podyum üzerine kuruludur.

8x15 ölçülerinde 120 adet İon ve 4 adet Korint üslubunda sütunlarla dipteras planlı olarak inşa edilmiştir. Frig Tanrıçası Meter Steunene'ye adanmış olan yer altı cellasına inen ve çatıya ulaşan bir merdiveni bulunmaktadır. Anadolu'daki en iyi koruna gelmiş İon düzenindeki tapınaklardan biri olan yapının bezemelerinden özellikle akroterleri ilgi çekicidir. Batı alınlığında orta akroter akant dalları ve yaprakları arasında Tanrıça Kybele'nin büstüyle bezenmiştir. Doğu alınlık akroterindeyse Zeus büstü bulunmaktadır. Dört sütunlu avlusu ve agorasıyla M.S. 117-138 yılları arasında yapılmış tapınağın ön galeri duvarlarında; İmparotor Hadrian'i ve Aizanoi için önemli hizmetler görmüş Apuleius'u öven yazıtlar yer almaktadır.

Aizanoi Antik Kenti - Kütahya, Zeus Tapınağı,

Aizanoi antik kentindeki Stadyum Tiyatro kompleksinin dünyada başka bir benzeri yoktur. MS. 2, 3, yy. inşa edilen komplekste 13.500 kişi kapasiteli stadyum ve 15.000 kişi kapasiteli tiyatro 2 ana kapıyla birbirine bağlanmıştır. Bu dünyada benzeri olmayan ilk ve tek kombinasyondur.

Stadyum Bölümü

200 metre uzunluğunda 50 metre genişliğinde olan stadyum bir tepenin içi oyulmuş yamaçlara da tribünlerin yerleştirilmesiyle inşa edilmiştir. Antik dönemde her dört yılda bir şehir olimpiyatları düzenlenir. Şehir olimpiyatlarında şampiyon olan sporcular kenti temsil etmesi için Atina'ya gönderilir. Aizanoi olimpiyatları burada düzenlendiği için buraya stadyum diyoruz. Stadyum giriş kapısının hemen doğu kısmında onur kürsüsü vardır şampiyon olan sporcuların isimleri buraya yazılır. Yapının orijinaline baktığımızda ise bir arena yapısı karşımıza çıkıyor. O dönem arenalarda 3 çeşit spor yapılır.

Gladyatör gladyatöre karşı mücadele eder
Gladyatör yabani hayvanlara karşı mücadele eder
Gladyatör suçlulara karşı mücadele eder

Tiyatro Bölümü

15.000 kişi kapasiteli klasik bir Grek tiyatrosudur. 3 ana kapıdan tiyatroya girişler sağlanır. Tiyatro ve Stadyumu birbirinden ayıran duvarın yüksekliği 30 m. ve 3 katlıdır ancak depremler neticesinde 30 m. duvarın 10 metre kadarı ayakta kalmayı başarabilmiştir. Güçlü bir akustik sisteme sahip tiyatroda çok geniş süslemelerin varlığı en dikkat çekici özelliğidir.

1970 Gediz depreminde Çavdarhisar merkez camii yıkılmasının ardından 1971 yılındaki kazı çalışmalarında borsa yapısı açığa çıkmıştır. Yapının orijinali roma döneminde taze et ve balığın satıldığı pazar yeridir o dönemdeki ismiyle macellum.

301 yılına kadarda et ve balık pazarı olarak kullanılmış ancak 301 yılında Roma imparatoru Dioclatianus enflasyonla mücadeleye başlar. Mücadele yöntemi ise basit ama kesindir. İmparator Dioclatianus imparatorluk pazarında satılan bütün ürünlere maksimum fiyatlar belirler ve bu fiyatlardan daha pahalıya ürün satılmasını yasaklar. İmparator bir fiyatlar kararnamesi yayınlar bu kararnameyi Roma imparatorluğuna bağlı şehir devletlerine gönderir. Aizanoi'ye fiyatlar kararnamesi geldiğinde macellum duvarlarına yazılarak ilan edilir. 301 yılı itibariyle yapı borsa olarak adlandırılır. Dünyanın bilinen ilk borsa yapısıdır. İmparator Dioclatianusun fiyatlarına birkaç örnek verelim:

16-40 yaşları arasındaki sağlıklı güçlü bir erkek köle 30.000 dinari
Eşek 15.000 dinari
At 90.000 dinari
Erkek aslan 125.000 dinari

Aizanoi Antik Kenti - Kütahya, Tiyatro ve Stadyum,

1970 Gediz depreminde Çavdarhisar İlkokulu yıkılmış 1980-1984 yılları arasında yapılan kazı çalışmalarıyla okulun bahçesi kadar bir alan restore edilip ayağa kaldırılmıştır. Orijinali Zeus tapınağından başlayıp Meter Steunene kutsal alanına giden bir tören yoludur. 4 km'lik yolun sadece 450 metrelik bölümü sütunlarla kaplıdır. Kalan kısmı ise yürüyüş yolu seklindedir. Bu yol Aizanoi Antik Kentinin ana caddesidir, özellikle savaş dönüşünde Romalı askerler ganimetleriyle burada halkı selamlarlar ve görkemli bir geçiş töreni olur. Bu yüzden buraya halk arasında kral yolu denilmektedir. Aynı zamanda alışveriş merkezlerinin olduğu yer de burasıdır. Süslemesini yapmak için devşirme taşların yoğun olarak kullanıldığı sütunlu caddede devşirilen en önemli yapı ise İmparator Cladius döneminde inşa edilen Artemis Tapınağı idi. Tapınağa ait taşların tamamı devşirildiği için tapınak neredeydi sorusunun cevabını vermek mümkün değil. Artemis tapınaklarının sembolü olan geyik kabartması ise sütunlu caddenin içinde ziyaretçilerini beklemektedir.

Aizanoi antik kenti Pankalas Nehri'nin 2 yakasına kurulmuştur. Debisi çok yüksek olan Pankalas Nehri sürekli taşkınlara sebep olmakta ve insanlarında ölmesine neden olmaktadır. Bunu önlemek için Romalılar Meter Steunene alanının güney doğusuna bir baraj inşa ederler. Ancak yağışların çok olduğu ya da karların eridiği dönemlerde baraj yetersiz kalır. Bunun üzerine Romalılar diğer yapılardan taşlar devşirip baraj yapısını 4 metre daha yükseltir. Bu işlemden sonra su kente kontrollü olarak salınmaya başlanır ama gene de yetersizdir. Pankalas Nehri ıslah edilmelidir. 6 metre yüksekliğinde zaman zaman 25 metreye varan genişlikte ıslah duvarları inşa edilir. Islah çalışmaları bittiğinde Pankalas nehri üzerinde taşımacılığın dahi yapıldığı hal alır. Islah duvarları ve rıhtımlar görülebilir vaziyettedir.

Aizanoi Antik Kenti - Kütahya, Meter Steunene,

Aizanoi Antik Kentine Pankalas Nehri üzerine 5 tane köprü inşa edilmiştir. Bu beş köprüden 1-3-5 numaralı köprüler depremler neticesinde yıkılmış olup 2-4 numaralı köprüler hala ayaktadır. 4 numaralı Roma Köprüsü'nün ise ilginç bir hikayesi vardır. Aizanoi Antik Kentinde yaşayan soylu zengin ve yardımsever bir adam olan Apiliaus Eurykles bir deniz yolculuğuna çıkar. Denizde daha önce hiç görmediği büyük canlılar görür, bir deniz kazası geçirir neyse ki Eurykles hayatta kalır ve Aizanoi'ye geldiğinde bir köprü yaptırıp kente armağan eder köprünün korkuluklarına ise denizde gördüğü büyük deniz yaratıklarını figüre ettirir.

Aizanoi Antik Kenti - Kütahya, Taş köprü

Ana tanrıça Kibele Anadolu'da yeniden doğuşun bereketin tabiatın anası olarak kabul edilir. Frig döneminde kutsal olarak kabul edilen Meter Steunene ait kült yeri olan kaya içine oyulmuş mağara depremler neticesinde çökmüş durumdadır. Mağaranın üst kısmına Roma döneminde toprak ve bereket tanrıçası Kibele'nin kültüne girmek için ritüellerin düzenlendiği kan çukurları yapılmıştır.

22-27 Mart tarihleri ana tanrıça Kibele'nin uyanış vaktidir. Kibele kültüne girmek isteyen kişiler bu tarihler arasında Kibele'nin rahibinden randevu alırlar. Randevu saati geldiğinde kişi yanına bir boğa alarak Meter Steunene alanına gelir. Daha sonra Kibele'nin rahipleri gelirler. Kişi kan çukurunun içine oturtulur başından aşağısı ahşapla kapatılır. Boğa üst kısımda kesilir ve kişi kan banyosu yaptırılır. Kan banyosu yapan kişi yeni doğmuş çocuk gibi tertemiz olup günahlarından kurtulduğuna inanılır ve günahsız olarak Kibele kültüne dâhil olur.

Aizanoi Antik Kenti'nde 2 tane Roma Hamamı bulunmuştur. Hamamlardan ilki tapınak ile Stadyum - Tiyatro kompleksinin ortasına yapılmış olup MS. 2 yy. tarihlendirilmektedir. 1980'li yıllarda kazı çalışmalarıyla açığa çıkarılan 1. Roma Hamamı'nda Pamukkale Üniversitesi tarafından kazı çalışmalarına devam edilmektedir. Hamam oldukça büyük ölçekli bir plana sahip olup hamamın hemen yanında palastra yer alır. Frigidaryum ve caldarium gibi yıkanma odaları hamamın ortasında olup bunların yanına çok sayıda yan mekan inşa edilmiştir. Burada bir apsis içinde sağlık tanrıçası Higgia'nın heykeli bulunmuştur. Heykel Kütahya Hava Tugayındaki müzede sergilenmektedir.

2. Roma Hamamı 1980-1984 yılları arasında yapılan kazı çalışmalarıyla açığa çıkarılmıştır. MS 3 yy. tarihlendirilen hamam yapısında en dikkat çekici özellik hamam ana mekanının tabanında bulunan kaliteli mozaiktir. Özellikle Satir ve Menad betimlemeleri mozaik işçiliğinin ne kadar ileri seviyede olduğunun göstergesidir. Hamam yapısı 4. yy'dan itibaren tekrar düzenlenerek kentin erken Hıristiyan cemaatinin piskoposluk merkezi olmuştur.